Ocena zanieczyszczenia terenów pod budownictwo

Od roku 2016 obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemii (Dz. U. 2016 poz.1395). Tereny przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe zostały zakwalifikowane do pierwszej grupy gruntów, a w czwartej znalazły się tereny przemysłowe i komunikacyjne.

Zgodnie z rozporządzeniem tereny zanieczyszczone identyfikuje się w pięciu etapach. W pierwszym etapie należy ustalić działalności mogące być przyczyną zanieczyszczeń na danym terenie.

Proces przeprowadzenia oceny zanieczyszczenia gruntu

W Warszawie pomocne są zdjęcia lotnicze umieszczone na stronie internetowej Urzędu Miasta. Po wyszukaniu na planie Warszawy interesującej nas działki można prześledzić oglądając zdjęcia lotnicze jak zmieniało się zagospodarowanie terenu. Najstarsze zdjęcia prezentuje widok miasta z 1935 roku. Po zakończeniu wojny obraz lotniczy miasta ukazują zdjęcia z 1945 roku, a od roku 2010 można prześledzić zmiany jakie dokonały się w każdym z kolejnych lat. Na tej samej stronie w ostatnich miesiącach udostępniono plan miasta z lat 1891 – 1908, a także z 1768 roku. Wnikliwa analiza pozwala określić, jak użytkowany był teren w przeszłości, czy znajdowały się na nim jakieś obiekty i czy nie zostały zniszczone w trakcie działań wojennych. Zniszczone zakłady przemysłowe są często przyczyną zanieczyszczeń, które przetrwały w podłożu gruntowym do współczesnych czasów. Opis przemysłowych obiektów warszawskiej Woli został opisany w „Katalogu warszawskiego dziedzictwa postindustrialnego”, opracowanym przez Michała Krasickiego. Katalog przedstawia 36 obiektów znajdujących się przed wojną na terenie Woli. Zamieszczona została również mapa wskazująca lokalizację tych obiektów.

W przypadku gdy zostanie określony sposób, w jaki działka była użytkowana w przeszłości można przystąpić do drugiego etapu. Ustala się wówczas listę ryzykownych substancji, których wystąpienie w gruncie jest spodziewane na danym terenie. Pomocny w tym przypadku jest załącznik nr 2 znajdujący się w cytowanym rozporządzeniu. Załącznik przedstawia w sposób tabelaryczny Rodzaje działalności mogących z dużym prawdopodobieństwem powodować historyczne zanieczyszczenie powierzchni ziemi wraz ze wskazaniem przykładowych dla tych działalności zanieczyszczeń.

W Polsce jako standardowe przyjęto oznaczenie zawartości 12 metali i metaloidów: arsen (As), bar (Ba), chrom (Cr), cyna (Sn), cynk (Zn), kadm (Cd), kobalt (Co), miedź (Cu), molibden (Mo), nikiel (Ni), ołów (Pb), rtęć (Hg), wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA): naftalen, antracen, chryzen, benzo(a)antracen, dibenzo(a,h)antracen, benzo(a)piren, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3,-cd)piren, oleje mineralne C12-C35, benzyny C6-C12 i węglowodorów aromatycznych: benzen, etylobenzen, toluen, ksylen i styren.

Trzeci etap obejmuje zebranie oraz analizę dostępnych i aktualnych źródeł informacji istotnych do oceny zagrożenia zanieczyszczeniem. Należy sprawdzić, czy były wcześniej prowadzone badania na danym terenie i czy wyniki są dostępne. W etapie czwartym, na podstawie wiedzy zdobytej w poprzednich etapach, przeprowadza się badania wstępne. Najpierw określa się schemat i lokalizację punktów pobierania prób. Dla każdego badanego obszaru pobiera się zarówno próby powierzchniowe, jak i próby wgłębne.

Próby powierzchniowe są próbami mieszanymi z gruntów pobranych z głębokości 0 – 0,25 metra. Teren badań dzieli się na strefy. Ich ilość zależna jest od wielkości badanego obszaru. W przypadku terenów z I i IV grupy norma określa następującą ilość wymaganych sekcji:

• na działkach o powierzchni do 0,05 ha ustala się co najmniej 1 sekcję;
• na działkach o powierzchni 0,05 ha 1 ha ustala się przynajmniej 3 sekcje. Powierzchnia sekcji nie może być większa od 0.1 ha. Jeżeli więc działka ma powierzchnię 0.73 ha należy wyznaczyć co najmniej 8 sekcji;
• na działkach o powierzchni 1 ha 10 ha ustala się dla całego terenu przynajmniej 10 sekcji. Powierzchnia sekcji w tym przypadku nie może być większa od 0.5 ha. Jeżeli więc działka ma powierzchnię 6.4 ha należy wyznaczyć 13 sekcji.
• na działkach o powierzchni powyżej 10 ha ustala się dla całego terenu przynajmniej 20 sekcji. Powierzchnia sekcji nie może być większa niż 5 ha.

Po wyznaczeniu na mapie i w terenie przebiegu granic stref można przystąpić do pobrania prób. Próby powierzchniowe są próbami mieszanymi. W każdej ze stref wyznacza się co najmniej 15 punktów pobrania prób pojedynczych. Próby łączy się ze sobą, miesza i po wymieszaniu do badania kieruje się grunt z przygotowanej mieszaniny.

Poza próbami powierzchniowymi, mieszanymi pobiera się próby z głębokości większej od 0,25 m. Rozporządzenie nakazuje pobranie próby wgłębnej z głębokości 0,25 – 1 1,00 m. W związku z tym można pobrać próbę z głębokości 0,80 – 1,00 m p.p.t., ale też dodatkowo próbę z głębokości np. 0,50 – 0,70 m p.p.t. Decyzja o liczbie pobranych prób z przedziału głębokości 0,25 – 1,00 m p.p.t. podejmuje inwestor po konsultacji z projektantem i wykonawcą badań.

W przypadku gdy w podłożu występują grunty nasypowe pobiera się dodatkowe próby na głębokości większej niż 1,00 metr w przedziałach nie większych niż 2.0 metry. Oznacza to, że jeżeli np. grunty nasypowe zalegają do głębokości 4,50 metra p.p.t., to oprócz próby powierzchniowej pobiera się próby z głębokości 0,80 – 1,00, 2,80 – 3,00 i 4,80 – 5,00 m p.p.t. Na etapie badań szczegółowych może zaistnieć konieczność pobrania prób z jeszcze innych głębokości, np. wówczas, gdy w terenie znajdują się podziemne zbiorniki paliw płynnych. W takim przypadku należy przebadać grunt pobrany z poziomu posadowienia zbiorników.

Miejsca lokalizacji otworów do pobrania prób wgłębnych wyznacza się na mapie po przeprowadzeniu analizy sposobu użytkowania i zagospodarowania terenu. W miarę możliwości punkty sytuuje się w dostępnych miejscach, w których powierzchnia nie jest pokryta betonem. Dla każdego punktu muszą być wyznaczone jego współrzędne z wykorzystaniem systemu nawigacji satelitarnej GPS. Próby pakowane są do specjalnie przygotowanych do tego celu pojemników, zabezpieczane a następnie transportowane do laboratorium badawczego.

Po uzyskaniu wyników badań przeprowadza się ocenę stanu zanieczyszczenia. W Rozporządzeniu podane są dopuszczalne wartości badanych substancji. Po uzyskaniu wyników badań przeprowadza się ocenę stanu zanieczyszczenia. W Rozporządzeniu podane są dopuszczalne wartości badanych substancji. W przypadku terenów należących do pierwszej grupy (tereny zabudowy mieszkaniowej) dopuszczalne wartości określanych substancji są znacznie mniejsze niż w przypadku terenów z grupy IV, np. w pierwszej grupie dopuszczalna wartość ołowiu (Pb) w próbach powierzchniowych wynosi 200, a w czwartej grupie 600 mg/kg. Na podstawie analizy otrzymanych wyników badań wstępnych ocenia się, czy konieczne jest przeprowadzenie badań szczegółowych.

Jeżeli w badaniach wstępnych nie wykryto przekroczeń, nie realizuje się etapu V, to znaczy nie ma konieczności wykonywania badań szczegółowych, których celem jest określenie zasięgu występowania zanieczyszczeń w planie, a także w przekroju.

Po przeprowadzeniu badań szczegółowych można oszacować masę gruntu wymagającą remediacji i sporządzić „Plan remediacji”. Plan należy przedłożyć do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska celem jego zatwierdzenia. Po uzyskaniu aprobaty RDOŚ można przystąpić do remediacji. Po zakończeniu prac przeprowadza się badania stanu środowiska, których celem jest sprawdzenie poprawności wykonanych prac. Jeżeli w pobranych próbach nie stwierdzone zostaną przekroczenia dopuszczalnych stężeń proces można uznać za zakończony. Zatwierdzenie planu remediacji należy przedłożyć wraz z innymi dokumentami występując o pozwolenie na budowę.

O konieczności przeprowadzenia zadań sozologicznych decyduje rozporządzenie Ministra Transportu Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 25 kwietnia 2012 roku w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych. Paragraf 6.1 tego rozporządzenia informuje, że zakres badań geotechnicznych gruntu ustala się w zależności od kategorii geotechnicznej obiektu budowlanego. W punkcie 6.7 czytamy Zakres badań wymienionych w ust. 2 – 6, w zależności od potrzeb może być rozszerzony o dodatkowe badania gruntu takie jak: badanie zanieczyszczenia gruntu i wód gruntowych. Wymagane jest więc badanie zanieczyszczeń, gdy inwestycja będzie realizowana na terenie poprzemysłowym, w miejscu gdzie znajdowała się stacja paliw, parking samochodowy, składowisko odpadów, różnego rodzaju magazyny, wysypiska itp.

Przed kwietniem 2016 roku obowiązywały inne standardy zarówno pod względem sposobu pobierania prób jak i w ilości dopuszczalnych wartości oznaczanych substancji. W związku z powyższym badania wykonane przed wprowadzeniem w życie nowego rozporządzenia nie mogą być podstawą do sporządzania Planu remediacji. Nowe przepisy uporządkowały i jednoznacznie określiły sposób wyznaczania miejsc poboru prób gruntu. Jak wykazały dotychczasowe doświadczenia wprowadzone zasady poprawiły jakość prowadzonych w kraju badań sozologicznych, których ilość wzrasta każdego roku.

Postępowanie w przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń

O szczegółach postępowania w przypadku przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń możesz przeczytać w osobnym artykule o etapie V.

Artykuł publikowany w magazynie Materiały Budowlane