Politechnika Warszawska
Początki wyższej uczelni technicznej w Warszawie sięgają 1826 roku. W tym roku utworzona została Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego, po latach przekształcona właśnie w Instytut Politechniczny. Niestety, po wybuchu powstania w 1830 roku działalność Instytutu została zawieszona, a w następnym roku placówkę zlikwidowano.
Burzliwy rozwój przemysłu przypadający na drugą połowę XIX wieku zmobilizował środowisko naukowo-techniczne do działania na rzecz utworzenia politechniki. W roku 1897 odwiedzającemu Warszawę carowi Mikołajowi II wręczono milion rubli uzbieranych przez społeczeństwo polskie w celu utworzenia wyższej uczelni technicznej. 12 lutego 1898 roku car zgodził się na utworzenie politechniki.
Powołano Komitet Budowy szkoły politechnicznej, który za kwotę 100 tysięcy rubli wyremontował budynek po fabryce tytoniu "Union" stojący przy ulicy Marszałkowskiej 81 (na rogu Hożej). Instytut Politechniczny kształcił studentów w tym miejscu w latach 1898 - 1901.
Jednocześnie działały podkomitety, których celem było pozyskiwanie terenu i budowa nowych gmachów dla uczelni. Komitet, którego członkami byli między innymi baron Leopold Kronenberg, Maurycy Poznański, Stanisław Rotward i Edward Natanson zebrał kwotę 3 462 446 rubli.
Za najlepszą lokalizację uznano plac po Wystawie Higienicznej u zbiegu ulicy Polnej i Nowowiejskiej o powierzchni 70 000 m2. Położony na ówczesnym południowym końcu miasta teren wartości 1 miliona rubli Instytut Politechniczny otrzymał w darze od miasta.
Jeszcze w 1886 roku plac przygotowano dla organizowanej II Wystawy Higienicznej podnosząc teren o łokieć. Projekt przygotował planista ogrodów Franciszek Szanior, a główny pawilon zaprojektował budowniczy Edward Goldberg. Hala gimnastyczna o drewnianej konstrukcji została zaadaptowana na pomieszczenia mieszkalne dla służb politechnicznych.
Po znalezieniu terenu pozostało wybrać architektów. Ze względu na pośpiech zrezygnowano z rozpisania konkursu. Rosjanie wchodzący w skład komisji zaproponowali, aby wykorzystać już istniejący projekt, który zdobył drugie miejsce w konkursie na Politechnikę Kijowską.
Z oczywistych powodów Polacy nie chcieli zgodzić się na takie rozwiązanie. Ostatecznie pracę zlecono architektom Stefanowi Szyllerowi i Bronisławowi Rogóyskiemu, którzy zgodzili się przygotować projekt w ciągu 72 dni!
Stefan Szyller znany był z projektu Biblioteki Uniwersyteckiej (wspólnie z Antonim Janeńczykiem-Jabłońskim) i gmachu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Rogóyskiemu rozgłos przyniósł projekt domu Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego przy ulicy Foksal 19.
Ponieważ dwaj architekci nie mieli doświadczenia w projektowaniu tego typu obiektów, udali się w trzytygodniową podróż po Europie. Odwiedzili Wiedeń, Graz, Mediolan, Zurych, Strassburg, Darmstad, Paryż, Londyn, Berlin i Lipsk, notatki i szkice robiąc w wagonach. Gdy wrócili, zasadnicza koncepcja była już gotowa.
Projekt zatwierdzono w Petersburgu i w maju 1899 roku przystąpiono do jego realizacji. Architektów zobowiązano do przygotowania projektów instalacji i do kierowania robotami. Firma "Szyller - Rogóyski" musiała otrzymać wynagrodzenie w wysokości 4% od całkowitej sumy kosztów budowy ocenionej na 2 300 000 rubli. 8 września 1899 roku wmurowano kamień węgielny pod Gmach Główny.
Zespół Politechniki został zaprojektowany dla 1000 słuchaczy studiujących na czterech wydziałach.
Dramatyczne wydarzenie miało miejsce 13 lipca 1900 roku., kiedy runął kilkumetrowej długości gzyms wieńczący Gmach Główny od strony ulicy Nowowiejskiej. W katastrofie zginęły 3 osoby a 13 zostało rannych. Choć winnymi byli majster murarski i jego pełnomocnik, sąd całkowitą odpowiedzialnością obciążył architekta Szyllera, nadzorującego budowę Gmachu Głównego i skazał go na dwa tygodnie aresztu oraz wypłacenie odszkodowania ofiarom wypadku.
Na budowie zatrudnionych było od 800 do 1000 robotników. Część obiektów szkolnych uruchomiono już jesienią 1902 roku.
Oddane do użytku studentom i wykładowcom budynki wyposażono w najnowocześniejsze instalacje i urządzenia. Wykonano system centralnego ogrzewania i wentylacji. Stefan Szyller zapytany, czy widział w Europie piękniejszą, lepiej zaprojektowaną i wyposażoną politechnikę po krótkim namyśle odpowiedział, że nie.
Należy pamiętać, że Instytut Politechniczny powstały z inicjatywy i ofiarności polskiego społeczeństwa był uczelnią rosyjską. Językiem wykładowym był język rosyjski, a Polacy stanowili zaledwie 20 procent kadry naukowej. Uczelnia miała jednak polski charakter, bo polskich studentów było ponad 70 procent.
W czasie rewolucji 1905 roku 28 stycznia studenci zwołali wiec w gmachu głównym, na którym ogłoszono strajk, aż do chwili spełnienia wysuniętych postulatów. Domagano się autonomii uczelni i wprowadzenia języka polskiego jako języka wykładowego. Po trzech dniach władze tymczasowo zamknęły Instytut, a 13 listopada tego samego roku szkołę ostatecznie zlikwidowano. Gdy Instytut wznowił działalność w 1908 roku, polska młodzież wciąż bojkotowała uczelnię.
Gdy wybuchła w 1914 roku wojna, korzystając ze zmienionej sytuacji politycznej wystąpiono z ideą powołania polskiej politechniki. Pomysł ten udało się zrealizować dopiero gdy Rosjanie opuścili Warszawę, a ich miejsce zajęli Niemcy. 2 listopada 1915 roku generał gubernator Hans von Beseler nadał uczelniom warszawskim tymczasowe statuty.
Jesienią 1918 roku studenci zaczęli masowo zgłaszać się do formującego się wojska polskiego. Senaty uczelni warszawskich wydały wspólną odezwę o zawieszeniu wykładów i zajęć. W lecie 1920 roku Gmach Główny stał się siedzibą sztabu generała Józefa Hallera. Na miejscu opracowano projekt obrony Warszawy. Duża liczba studentów i wykładowców wstąpiła ochotniczo do wojska, by stanąć w obronie Warszawy. Polacy odnieśli zwycięstwo, a 15 listopada 1920 roku Politechnika Warszawska rozpoczęła działalność w warunkach pokoju.
W okresie międzywojennym nastąpił znaczny rozwój uczelni. Jeszcze w latach dwudziestych wzniesiono budynek Nowej Kreślarni i rozbudowano budynek mieszkalny przy ulicy Nowowiejskiej. Projekty obu obiektów wykonał architekt Tadeusz Zieliński. Powiększono też teren należący do Politechniki przez dołączenie usytuowanej u zbiegu ulic Nowowiejskiej i Topolowej (dziś Alei Niepodległości) działki o powierzchni 26.6 tysięcy m2. Działka, którą uczelnia uzyskała od władz miasta, była częścią szkółki owocowej. Na nowo pozyskanym terenie stanął budynek Instytutu Aerodynamicznego, a wkrótce potem pawilony Elektrotechniki i Technologii Chemicznej.
W latach 1922-30 wzniesiono Kolonię Akademicką przy placu Narutowicza, z salą gimnastyczną i zakładem kąpielowym. Ten burzliwy rozwój przerwał wybuch II wojny światowej. We wrześniu 1939 roku bomby lotnicze zniszczyły południowe skrzydło Gmachu Chemii, spłonął zachodni pawilon Gmachu Mechaniki i dach Nowej Kreślarni.
Działalność uczelni zawieszono w 1939 roku, by po dwóch latach utworzyć "Staatliche Hohere Technische Fachschule" - szkołę średnią, zarządzaną przez Niemców. W tym czasie udało się zabezpieczyć i częściowo wyremontować zniszczone budynki. Gdy wybuchło Powstanie, na terenie głównym oraz na terenie Wydziału Architektury przy ulicy Koszykowej nie było Niemców, zajmowali oni trzy budynki: przy Koszykowej, Alei Niepodległości i 6 sierpnia (dziś Nowowiejska).
Teren Politechniki podlegał VI Zgrupowaniu Obwodu Śródmieście Armii Krajowej, dowodzonemu przez kapitana Stefana Golędzinowskiego "Golskiego", ochotnika wyprawy kijowskiej 1918 roku, uczestnika wojny bolszewickiej 1920 roku i kampanii wrześniowej.
1 sierpnia kapitan Golędzinowski został odznaczony krzyżem Virtuti Militari V klasy. Sztab "Golskiego" mieścił się przy ulicy Polnej 50, ale już następnego dnia, po nieudanej próbie zdobycia Szkoły Pielęgniarek przy ulicy 6 Sierpnia i budynków przy ulicy Oczki, dowództwo przeniosło się do budynku Architektury. Teren główny znajdował się w rękach powstańców. Na ulicach wychodzących na Plac Politechniki zbudowano barykady, a przez ulicę Noakowskiego wykopano przejście.
15 sierpnia Niemcy rozpoczęli przygotowania do zdobycia terenu Politechniki. Zapalił się trafiony pociskami Gmach Fizyki. Następnego dnia od strony ulicy Polnej zaatakowały trzy czołgi. Atak udało się powstrzymać, a jeden czołg został zniszczony.
W sobotę 19 sierpnia o godzinie 3:45 na Pole Mokotowskie wjechały cztery czołgi, ostrzeliwując stanowiska polskie na ulicy Polnej i barykady u zbiegu ulic 6 Sierpnia, Śniadeckich, Lwowskiej i Noakowskiego. Jednocześnie inne czołgi zaatakowały od ulicy Koszykowej, a Politechnika znalazła się pod ostrzałem artylerii. Pod osłoną artylerii do ataku ruszyła niemiecka piechota. Placówka powstańcza sierżanta podchorążego Beppo została wyparta z Gmachu Aerodynamiki, a następnie z Gmachu Mechaniki. W natarciu od strony ulicy Topolowej, Niemcy zdobyli budynek Elektrotechniki. Niestety, nie udało się utrzymać placówek w budynkach Fizyki i Technologii Chemicznej. Walki prowadzono przez cały dzień, ze zmiennym szczęściem. Po południu, o 15:30, przez bramę od ulicy Koszykowej wjechały dwa czołgi. Udało się je podpalić, ale w walce zginęło kilku powstańców. Wybuchające pociski wzbudzały pożary okolicznych budynków. Spłonął narożny dom przy ulicy Lwowskiej 1.
O godzinie 16:30 na Gmach Główny natarły goliaty. Ich wybuch spowodował wyłom w murze, przez który do środka gmachu dostał się kolejny goliat. Rozrywając się w budynku, wzniecił pożar, który po wybuchu innych goliatów rozszerzył się na cały gmach. Powstańcy zostali wyparci, a Politechnika wpadła w ręce Niemców. Powstańcy przekopem przez ulicę Noakowskiego dostali się na jej parzystą stronę. Nocą z 20 na 21 sierpnia oddział kapitana "Golskiego" zajął ruiny Gmachu Głównego oraz Gmachu Chemii. Poranny kontratak niemiecki zmusił polskie oddziały do odwrotu. Teren główny Politechniki obsadzili Niemcy. Polacy utrzymali się po drugiej stronie ul. Noakowskiego. Placówka ta była w naszych rękach do końca Powstania.
2 października o godzinie 21.00 zgodnie z układem kapitulacji walka została zakończona.
5 października na dziedzińcu szpitala powstańczego przy ulicy Śniadeckich 17 odbyła się ostatnia zbiórka oddziałów 3 Batalionu Pancernego "Golski" z bronią w ręku. O godzinie 9.00 nastąpił wymarsz czwórkami na Plac Politechniki.
W latach 1939-1945 straty w budynkach wyniosły 50%, a wyposażeniu wnętrz 90%.
Teren Główny Politechniki usytuowany jest na wysoczyźnie polodowcowej, której wyniesienie znajduje się na terenie Filtrów przy ulicy Koszykowej. Ten najwyżej położony punkt miasta leżący na wysokości 36.0 metra nad poziom "0" Wisły tj. około 113 m n.p.m. wykorzystał inżynier Lindley i właśnie przy ulicy Koszykowej wybudował stację filtrów.
Teren przy Gmachu Głównym obecnie znajduje się nieznacznie powyżej poziomu ulicy Koszykowej. Stało się tak wskutek podwyższenia terenu w czasie budowy politechniki. Wokół budynku powierzchnia została podniesiona do rzędnej 36.50 m np. "0" Wisły. Nasypy mają miąższość około metr.
Wysoczyzna zbudowana jest z gruntów pochodzenia lodowcowego. W ich skład wchodzą przede wszystkim gliny zwałowe, a także piaski oddzielające od siebie poszczególne poziomy glin zwałowych lub stanowiące przewarstwienia. W literaturze fachowej opisuje się do głębokości kilkunastu metrów poniżej powierzchni terenu dwa poziomy gliny zwałowej. Powstały one w okresie zlodowacenia środkowo - polskiego. Głębiej zalega glina morenowa zlodowacenia krakowskiego oraz żwiry preglacjalne.
Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego stulecia w piwnicach kilku budynków Politechniki pojawiła się woda. Okresowo pokrywała ona pomieszczenia piwniczne w Gmachu Głównym, Gmachach Mechaniki i Fizyki a także w nowych budynkach Inżynierii Lądowej przy Trasie Łazienkowskiej i Inżynierii Chemicznej przy Waryńskiego.
Jak wykazały badania podłoża przy budynku głównym, pod metrowej grubości warstwą gruntu nasypowego zalegały twardoplastyczne gliny piaszczyste i piaski gliniaste. Od głębokości 3.0 metry ppt. występowały lekko uplastycznione piaski gliniaste, w których znajdowało się zwierciadło wody gruntowej. Lustro wody zostało pomierzone na głębokości 4.6 metra ppt.
W celu obserwacji zmian poziomów wody gruntowej, w jednym z otworów zainstalowano piezometr. Pomiary rozpoczęte 10 grudnia 1981 roku przerwano z powodu wprowadzonego trzy dni później stanu wojennego. Politechnika szykowała się 14 grudnia do strajku okupacyjnego, który miał się rozpocząć o godzinie 15 w Gmachu Głównym. Niestety wcześniej milicja kordonem otoczyła teren i nie dopuściła do zajęcia budynku przez pracowników i studentów.
Pomiary w piezometrach kontynuowano w styczniu. Wahania lustra wody nie były znaczne (0.8 metra). Maksymalny poziom pomierzono na rzędnej 32.729 metra, niewiele powyżej poziomu posadzki w piwnicach Gmachu Głównego, która ułożona jest na wysokości 32.593 metra.
Badania wykazały, że posadzka okresowo zalewana jest wodą gruntową, która podnosi się wówczas powyżej poziomu posadzki. Dla zabezpieczenia podziemnych pomieszczeń wykonano podposadzkowy drenaż, który odprowadzał wodę do studzienek. Ze studzienek nadmiar wody przemieszczano do kanalizacji przy pomocy pomp. Podobne rozwiązanie zastosowano w innych budynkach. W ostatnich latach nastąpiło obniżenie pierwszego poziomu wody gruntowej i podziemne pomieszczenia nie są zagrożone.